Bu bebekleri gören dönüp bir daha bakıyor
1700’lü yıllarda çocukların hangi oyuncak bebeklerle oynadığını hiç düşündünüz mü? En ürkütücü olanı ile en utangacı nasıl yan yana gelir sizce? Bir oyuncak bebek ne kadar gerçekçi olabilir ya da en güzel hangisi gülümsüyor? Tarih öncesinden bu yana bebeklerin kullanım amaçlarını anlatan Dünya Bebekleri Sergisi hem el yapımı hem sanayi ürünü çok sayıda oyuncak bebek ile özel bir seçki sunuyor.
Oyuncak bebeklerin antik çağdan bugüne uzanan hikayesini anlatan Dünya Bebekleri Sergisi, Rahmi M. Koç Müzesi’nde meraklılarıyla buluşmaya devam ediyor. Ahşap bebeklerden Anadolu’nun bez bebeklerine, Asya ve Afrika inanç bebeklerinden moda bebeklerine, hatta Uzakdoğu’nun ipek elbiseli festival bebeklerine çok özel bir seçki ile müze ziyaretçilerini bekliyor.
Tarih öncesinden bu yana bebeklerin kullanım amaçlarını anlatan, yüzyıllar içinde bebek sanayisinin geçirdiği büyük dönüşümü gözler önüne seren sergide 80 ülkeden, 2 bin 500 bebek yer alıyor. İşte, baktıkça insanı büyülü dünyalarına çeken o oyuncak bebeklerin ‘en’ öne çıkanları:
- En eski bebek: İngiliz üretimi, el yapımı, tamamen ahşaptan ve eklemli olarak yapılmış bu bebek, 18’inci yüzyılın başlarına tarihleniyor. Yüz detayları oymayla biçimlendirilip boyanan bebeğin, siyah gözleri, pembemsi yanakları bulunuyor. Kapalı şekildeki ağız kısmı çizilerek belirginleştirilmiş, kolları omuz ve dirsekten metal tellerle bağlanmış, bacakları da kalça ve dizden eklemli iki parça halinde metal pimlerle tutturulmuştur. Boyu 42.5 santimetre.
- En yeni bebek: Dünya Bebekleri Sergisi’ndeki en yeni bebek, Rus sanatçı Michael Zaikov’un 2021 yılında yaptığı ‘Eric’ isimli siyahi erkek bebek. Polimer kilden yapılan vücudu, cam gözleri ve keçi kılı saçları ile çok gerçekçi olan Eric bebek, kucağındaki pelüş ayıcık ve kıyafeti ile eski zamanları çağrıştırıyor.
- En büyük bebek: İngiltere’nin yetenekli bir sanatçısı ve bez bebek tasarımcısı olan Norah Wellings bebekleri, genellikle keçe, kadife gibi kumaşlardan yapılmış, çocukları ve yetişkinleri temsil eden bebeklerdir. Wellings’in tasarladığı en meşhur bebekler ilk kez 1929’da piyasaya çıkan denizci bebeklerdir. Yüzleri kalıplanarak yapılmış bebeklerin gözleri genellikle boyanarak yapılmış olsa da nadir modellerin cam gözleri vardır. Müzede sergilenen 1930 üretimi, sıkıştırılmış kadife kumaştan siyahi bez bebeğin boyu 98 santimetre.
- En küçük bebek: Oyuncak literatüründe, üretildiği coğrafyaya bakılmaksızın ‘Dutch dolls’ (Hollanda bebeği), ‘peg dolls’ olarak isimlendirilen el yapımı ahşap bebekler önemli yer tutuyor. Yüz detayları basitçe oyulan ve gözler, dudaklar, saçlar boyanarak detaylandırılan bu bebekler, genellikle ‘Golliwogg’ isimli bir siyah bebekle beraber sergileniyor. Böylece dönemin düşünce yapısının çocuk oyuncaklarındaki yansıması gösteriliyor. Müzede sergilenen ahşap Dutch bebek sadece 9 milimetre boyunda.
- En popüler bebek: 60 yılı aşkın süredir üretilen Barbie bebekler, her ırktan, her beden ölçüsünden, her meslekten farklı kadınları temsil eden ve çok sayıda yeni modeliyle halen kız çocuklarının en sevdiği oyun bebekler arasında… Sınırlı sayıda üretilen porselen Barbie’ler kadar popüler sanatçıların ve film karakterlerinin birer kopyası şeklinde üretilen Barbie’ler de çocuk oyuncağı olmanın ötesinde meraklı yetişkinler için değerli bir koleksiyon parçası…
- En güldüren bebek: Orta Asya Türkleri arasında yaygın olarak oynatıldığı bilinen kuklaların göçler sırasında Anadolu’ya getirildiği düşünülüyor. Geleneksel Türk kuklası, el kuklası ve ipli kukla olmak üzere iki tiptedir. Anadolu’nun köylerinde bebek yerine kullanılan korçak, kuçav, goğurcak gibi kelimeleri Orta Asya Türkleri kuklalar için de kullanıyordu. Sanatçı Orhan Kurt tarafından 2022 yılında yapılan Karagöz ve Hacivat Gölge Oyunu Kuklaları, hatırlattığı komik diyalog ve atışmalarla güldürmeyi başarıyor.
- En ürkütücü bebek: Chucky bebekler, sinema tarihinin ünlü korku filmlerinden Hollywood yapımı Chucky serisinin sembolü… Serinin baş karakteri Chucky ve Chucky’nin Gelini ürkütücü görülen bebekleri ifade eden bir terim olarak kullanılır olmuştu.
- En güzel gülümseyen bebek: İngiltere’nin en önemli oyuncak firmalarından Chad Walley, önceleri yapbozlar ve yumuşak oyuncaklarıyla tanınıyordu. İlk oyuncak bebekleri örgü veya keçe yüzlü bebeklerdi. En iyi örnekler sayılan, gözleri camdan ve altı farklı bebekten oluşan siyahi bebek grubu farklı etnik grupları temsil ediyor. Müzede sergilenen 1940 yapımı, 44 cm boyundaki siyahi bebek de gülümsemesiyle görenleri kendine hayran bırakıyor.
- En utangaç bebek: İlk kez İtalya’nın Torino kentinde üretilen Lenci bebeklerin hikayesi hayli ilginç… Kocası 1918 yılında savaşa gittiğinde yalnız kalan Elena Konig Scavini, erkek kardeşi Bubine Konig’le birlikte ilk Lenci bebeğini evde yapar. Lenci markası 1919 yılında tescillenir, 1920’lerde keçe presleme yöntemiyle oldukça karakteristik yüzleri olan, her biri değişik ifadeli bebekler üretilir. Müzede sergilenen ve 1930’lı yıllarda üretilen utangaç yüzlü Lenci Bebek’in tüm gövdesi keçe ile kaplı, giysisi tül ve kumaş, çorapları ise pamuktan.
- En tuhaf bebek: İngiltere’de 1990’lı yıllarda üretilen ancak kim tarafından yapıldığı bilinmeyen bu bebeğin gülen, ağlayan ve uyuyan olmak üzere üç farklı yüz ifadesi bulunuyor. Bebeğin orijinali “Trudy 3 faced doll” olarak biliniyor. Elsie Gilbert tarafından 1940’lı yıllarda tasarlanan bebeklerin replikası olan porselen bebeğin gözleri cam, saçları ise sentetik.
- En hassas bebekler: Geçmişte bebeklerin balmumundan yapılması oldukça popülerdi. 17’nci yüzyılda asil aileler küçük yaşta ölen çocuklarının balmumundan büstlerini yaptırmıştı. Balmumu bebekler cadılıkla ilişkilendirildiği kadar rahiplerin şeytan çıkarma ayinlerinde de kullanılmıştı. 18’inci yüzyıl balmumu bebeklerinin ise gövdeleri ahşaptan veya içi saman dolgulu keten kumaşlardandı. 1850 ile 1865 tarihlerinde Londra’da genellikle İtalyan göçmeni ustaların yaptığı, kafa ve uzuvları balmumundan bebekler oldukça popülerdi.
- En gerçekçi bebekler: Rus sanatçı Michael Zaikov’un polimer kilden yaptığı bebekler neredeyse canlı… Zaikov, her çocuğun hayalindeki gibi ayaklanıp konuşacakmış kadar gerçekçi olan bu bebeklerin cam gözlerini Almanya’dan, saçları için kullandığı tiftikleri ise Fransa’dan alıyor. Zaikov’un müzede sergilenen ve 2019 yılında yaptığı bebekler büyük ilgi görüyor.
- En otantik bebekler: Folklorik giysili el yapımı bebekler, her yörenin kendi giyim kuşam ve geleneklerini temsil eder şekilde üretiliyor. En meşhurları Ardahan-Damal, Kapadokya Soğanlı, Muğla yöresi ve Bursa-Keles bebekleri. Türkmen kökenli Damal yöre halkının kadınları, Orta Asya Oğuz Türklerinin geleneksel giysilerini halen kullanıyor. Bu kıyafetler üçetek, önlük, gömlek, şalvar, yelek, cepken, göğüslük, tor, fes, takke ve kolçak gibi parçalardan oluyor. Bölgedeki en yaşlı bebek ustası Fidan Atmaca, yapmaya devam ettiği bebeklerini yurt dışına da gönderiyor. Damal bebekleri, 1996 yılında Japonya’da düzenlenen ‘Yöresel Folklorik Bebekler Yarışması’nda ‘el emeği’ kategorisinde dünya birincisi seçilmişti.
- En şık bebek: Alman Max Handwerck üretimi 1889-1902 tarihli mavi elbiseli beyaz kürklü porselen bebek, yukarı kaldırdığı başıyla eski Alman asilzadelerinin mağrur duruşunu ve sentetik kürk şapkası ile de şıklığını günümüze taşıyor.
- En sihirli bebekler: Daruma isimli, içinde ağırlık bulunan hacıyatmaz şeklindeki bebekler, Budizm inancını benimseyen Japonya ve Çin’de yüzyıllardır popülerliğini koruyor.Buda’nın asla düşmeyeceği inancından türetilen bu bebeklerin gözleri kör gibi beyaz. Daruma bebeğe sahip olan kişi gözbebeklerini kendi boyuyor ve sonrasında gerçekleşmesini çok istediği bir şeyi diliyor. Mor renkli Daruma bebekleri sağlık ve kişisel gelişim, beyazlar aşk ve sağlık, altın renkli olanlar ise para ve servet dilemek için.
Rahmi M. Koç Müzesi hakkında:
Rahmi M. Koç Müzesi Türkiye’nin ulaşım, endüstri ve iletişim tarihindeki gelişmeleri yansıtan ilk ve tek sanayi müzesidir. 14 binin üzerinde objeden oluşan koleksiyonu, çocuklara yönelik eğitimleri ve atölyeleri ile kültür ve eğlenceyi bir arada sunabilen tek adres olan Rahmi M. Koç Müzesi Mustafa V. Koç/Lengerhane binası ve Hasköy Tersanesi olmak üzere iki tarihi bina ile halihazırda 11 bin 250 m2’lik kapalı alana ve yaklaşık 17 bin metrekarelik açık alana sahiptir. Müze, salı-cuma 10.00 – 17.30, cumartesi-pazar 10.00 – 18.00 saatleri arasında ziyaret edilebilir.
www.instagram.com/rahmi_m_koc_muzesi
www.pinterest.com/rahmimkocmuseum
www.youtube.com/rahmimkocmuzesi
